Muzeum Archeologiczne w Krakowie zaprasza na wystawę czasową z cyklu „Zabytek miesiąca – FAJKI GLINIANE nowożytne akcesoria do palenia tytoniu”. Na wystawie prezentowane są znaleziska z Krakowa – zarówno fajki jednorodne z manufaktury w Zborowskiem, jak i zdobione lulki. Pochodzą one z okresu od XVIII do pocz. XX wieku.
Fajki gliniane to akcesoria, które w nowożytnej Europie pojawiły się wraz modą palenia tytoniu. Ich produkcją zajmowali się początkowo wyspecjalizowani rzemieślnicy zrzeszeni w cechach fajkarskich. W Europie ogromnym zainteresowaniem cieszyły się wyroby manufaktur holenderskich, wytwarzających fajki jednorodne. W późniejszym okresie na całym kontynencie rozpoczęto produkcję innego rodzaju fajki, tzw. lulki, szczególnie popularnej w ośrodkach miejskich na obszarach Polski.

Fajki gliniane

Fajki jednorodne składały się z cylindrycznej główki, cybucha i ustnika, które stanowiły jedną całość. Takie fajki, produkowane z białej gliny kaolinowej, wytwarzała manufaktura w Zborowskiem (fot. 1) (w okresie od drugiej poł. XVIII do poł. XIX w.).  Charakterystyczny dla jej wyrobów był system znaków bocznych oraz cyfrowo-literowych sygnatur, umieszczanych na pięcie ostrogi.

foto.1
Fajka złożona-lulka składała się z wykonanej z gliny główki i zaczątku cybucha, natomiast właściwy cybuch z ustnikiem wykonywano z innego materiału. Lulki wytwarzano zarówno w wyspecjalizowanych manufakturach, jak i warsztatach garncarskich, co świadczy o znacznym popycie na tego rodzaju fajki. Zdobiono je rozbudowaną ornamentyką, wykorzystując motywy geometryczne, roślinne oraz antropomorficzne. Stosowano ponadto różnobarwne polewy, które dodatkowo podkreślały walory estetyczne tych przedmiotów (fot. 2, 3).

foto.2foto.3

Dużą popularnością cieszyły się produkowane w Kolonii lub Wiedniu fajki zwane „kawiarnianymi” (fot. 4) (druga poł. XIX-pocz. XX w.) oraz sygnowane lulki z Bańskiej Szczawnicy na Słowacji (fot. 5) (druga poł. XIX-pocz. XX w.).

foto.4

foto.5

Fajki w nowożytnej Europie

Zwyczaj palenia tytoniu pojawia się w XVI-wiecznej Europie za sprawą kontaktów  osadników ze Starego Kontynentu z rdzenną ludnością Ameryki Północnej. Żeglarze portugalscy, hiszpańscy oraz angielscy przypływający z Nowego Świata, sprowadzali do Europy pierwsze egzemplarze fajek indiańskich. Modę na fajkę upowszechnili Anglicy, jednak to dzięki holenderskim producentom zyskała ona popularność na całym kontynencie.
Warsztaty niderlandzkie założone na pocz. XVII w. wytwarzały jednorodne fajki z białej gliny kaolinowej. Największą renomą cieszyły się wyroby z Goudy (produkcja tego rodzaju fajek trwała tam aż do 1940 r.). Fajki jednorodne wytwarzane były również w, konkurujących z niderlandzkimi, manufakturach pruskich (m.in. Weissenspring, Rościnie oraz Zborowskiem), których rozwój w dużym stopniu hamował popyt na wyroby holenderskie.
Ze wschodu, za pośrednictwem Turcji, przybywa do Europy tradycja stosowania tzw. lulki, która produkowana była już od XVII wieku. Lulki, ze względu na złożoną formę, w której cybuch wykonany był przeważnie z drewna, okazały się trwalsze i poręczniejsze od kruchych fajek jednorodnych.
Od poł. XVII w. wykonywano w Europie fajki z tzw. pianki morskiej (sepiolitu), która ceniona była ze względu na łatwość obróbki, co umożliwiało tworzenie niezwykle bogatych ornamentów. Zdobione główki fajek sepiolitowych, charakteryzujące się dużymi walorami artystycznymi, są ozdobą wielu kolekcji muzealnych (m.in. w Przemyślu oraz Eskisehir w Turcji).
W wieku XVIII rozpoczęto produkcję fajek porcelanowych. Były one popularne szczególnie wśród żołnierzy. Świadczyć o tym może niemiecka tradycja rozpowszechniona w XIX i pocz. XX w. otrzymywania przy odejściu do rezerwy, ozdobnych fajek z dekorowanymi główkami porcelanowymi (tzw. fajka rezerwisty).

Jakub Puziuk

Zdjęcie – Iwona Mamak

Wystawa w Muzeum Archeologicznym w Krakowie
Poniżej podajemy link do strony Muzeum, ze szczegółowym opisem wystawy znajduje się TU, ze znakomitą prezentacją.
Wystawie towarzyszy wykład Jakuba Puziuka „Fajki gliniane i porcelanowe – akcesoria do palenia tytoniu w nowożytnych znaleziskach archeologicznych”, który odbędzie się 23 maja 2013 r. o godz. 17.00 w sali konferencyjnej Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Serdecznie zapraszamy.

Musisz mieć co najmniej 18 lat, żeby wejść na tę stronę

Potwierdź swój wiek

- -